Презентация на тему: ""Ұлы дала өркениеті" 7-сынып"

Қарашаның сегізі
Сынып жұмысы
Ұлы дала өркениеті

Жаңа сөздер
ғасыр – век
отырықшы – оседлый
бірегей – уникальный
өркениет – цивилизация
өңдеу – обрабатывать

1-тапсырма, 82-бет.
Суретте не бейнеленгенін айт

1-тапсырма, 82-бет.
Сұрақтарға жауап бер
Сақтар туралы не білесің?
Ежелгі сақтар, көшпелілер мәдиниеті туралы айтылған қандай ғалымдардың сөзін білесің?
Геродот - кім? Оның сақтар туралы айтқан пікірін білесің бе?
Суретке қара. Суреттердің ежелгі сақ мәдениетіне қандай қатысы бар?

Сақтар туралы не білесің?
Б.з.д. I мың жылдықтан Қазақстан территориясын мекендеген көшпелі тайпалар «сақ» этнонимі арқылы белгілі. Жазба деректер олардың қазіргі Қазақстан территориясының барлық аудандарын қоныстануы және олардың 3 топқа бөлінгендігі туралы хабарлайды: сақтар тиграхаудтар(шошақ бөріктілер), сақтар-хаомоваргалар (хаома сусын дайындайтындар), сақтар-парадарайлар (теңіздің арғы бетіндегілер).
Сонымен қатар, оңтүстікте – массагеттер мен даилер, солтүстікте – аргипеилер, шығыста – аримаспылар, орталық аудандарда – исседондар, батыста – савроматтар, оңтүстік-батыста – каспылар өмір сүрді. Бұл тайпалардың барлығы жақын этникалық-мәдени бірлестік құрап сақ тайпаларының одағының құрамына кірді.

Ежелгі сақтар, көшпелілер мәдиниеті туралы айтылған қандай ғалымдардың сөзін білесің?
Қазақ тарихын зерттеген тарихшы, этнограф, антрополог, археолог ғалымдардың бірсыпырасы қазақ халқының арғы тегі ерте заманда Орта Азияны мекен еткен ежелгі сақ тайпаларынан шыкқан дейді. Әйгілі ғалым А.Н.Бернштам қазақтың атын сақтармен байланыстырады.
Ол: «қазақ» деген сөз ерте замандағы «каспи» және «сақ» деген екі тайпаның қосылуынан шыққан, яғни каспи – сақ, қас – сақ – қазақ болған деп тұжырымдайды.
Тарихшы М. Ақынжанов қазақ деген сөз «қас» (нағыз), «сақ» (тайпа аты) деген екі сөзден «қас сақ» (нағыз сақ) дегеннен шыққан. «Қазақтар — түрік, моңғол тектес халықтың екі бұтағынан (ғұн мен сақ тарауынан) құралған ежелгі халық» дейді.

Геродот - кім?
Оның сақтар туралы айтқан пікірін білесің бе?
Тарих атасы Геродот сақтарды
«азиаттық скифтер»,
Парсылар «құдіретті еркектер»,
Иран жазбалары «жүйрік атты турлар» деп атаған
Геродот (гр. Ἡρόδοτος)– ежелгі дәуірдегі грек тарихшысы, «тарих атасы» деп танылған, әйгілі "Тарих" кітабының авторы, жиһанкез. Ол шамамен б.з.б. 484 – 425 жылдары өмір сүрген.

Суретке қара. Суреттердің ежелгі сақ мәдениетіне қандай қатысы бар?
Суретте сақ қолөнерінің мысалдар көрсетілген.

Метафора
Метафора – сыртқы және ішкі белгілеріндегі, қимылындағы не атқаратын қызметіндегі ұқсастыққа қарап, бір зат атауының басқа бір затқа атау болуына байланысты сөз мағынасынын ауысуы болып табылады.
Мағына ауысуының бұл тәсілінің негізінде ұқсату заңы жатыр. Метафораның кейбір түрлері теңеуге жақындайды.
Мета́фора (др.-греч. μεταφορά «перенос; переносное значение», от μετά «над» + φορός «несущий») — слово или выражение, употребляемое в переносном значении, в основе которого лежит сравнение предмета или явления с каким-либо другим на основании их общего признака. Термин принадлежит Аристотелю и связан с его пониманием искусства как подражания жизни. Метафора Аристотеля, в сущности, почти неотличима от гиперболы (преувеличения), от синекдохи, от простого сравнения или олицетворения и уподобления. Во всех случаях присутствует перенесение некоторого смысла с одного слова на другое.

Метафораға мысалдар
Сіздің аузыңыздағы інжу-маржан. (Аузыңыздың тістері)
Аспан оттары түнді безендірді. (Жұлдыздар түнде жарқырап тұрды)
Аспанды ақ мақта жамылды. (Аспан бұлтпен көмкерілген)
Өзеннің күңкілдеген дауысы естіліп тұрды. (Өзеннің дауысы естілді)
Ана өз өмірін ұрпағы үшін береді. (Ана өз өмірін балалары үшін береді)
Қыз көбелекке айналды. (Қыз дамыды)
Шашының алтыны. (Шашының алтын түсі)
Мен оның терісінің қара ағашына сүйсіндім. (Мен оның терісінің қара түсіне сүйсіндім)
Шалғынның жасыл жамылғысы. (Шалғындық шөп)
Мәңгілік арман. (Өлім)
Өмірдің гүлі. (Жастар)
Жердің арғы жағында тек көк түсті. (Құрлықтан тыс жерде тек теңіз бар)
Ерніңіздегі балдың дәмін көруге рұқсат етіңіз. (Ерініңіздің дәмін татуға рұқсат етіңіз)

Оның көзінен ащы өзендер ағып жатты. (Оның көзінен ащы жас төгілді)
Шашындағы қар оның тарихы туралы айтты. (Оның шашындағы ақшыл оның тарихы туралы айтты)
Денесінің піл сүйегі оны азғырды. (Денесінің ақтығы оны азғырды)
Ол барабанды кеудесінде сезді. (Ол кеудесінің соғылғанын сезді)
Оның көзіне екі изумруд жарқырады. (Оның жасыл көздері жарқырап тұрды)
Гитара үні естілді. (Гитара дауысы естілді)
Оның көзі екі көк құдық еді. (Біреудің көзінің түсі мен сұлулығына сілтеме жасау)
Оның аузы жаңа піскен жеміс болатын. (Оның аузы қызыл және арандатушылық болды)
Махаббат - тиран. (Махаббатта таңдау жоқ)
Сіздің даусыңыз - менің құлағыма музыка. (Дауысың маған жағымды)
Оның жүрегі шексіз құдық еді. (Оның сүйіспеншілік қабілеті шексіз)
Оның көздері - сапфир. (Оның көздері көгілдір және жарқын)
Оның терісі барқыт. (Оның терісі тегіс)
Лукреция - хайуан. (Лукрецияның мінезі жаман)
Сіздің қолыңыз - қауіпсіз айлақ. (Сіздің қолыңыз мені қорғалған және тыныш сезінеді)
Қиял - бұл үйдің ессіз әйелі. (Санта Тереза ​​де Авилаға қатысты). (Мазасыз қиял, бірақ бұл біздің бөлігіміз)
Оның шәкірттері, зәйтүн өскіндері, барлық жерде өсті.
Сіздің теріңіз, хош иісті жібек.
Ай, түннің шамы.
Дауысыңды тыңда, менің жаныма бальзам.
Оның болат нервтері болған.
Оның тас жүрегіне ештеңе тимеді.
Аспанда күміс ай жарқырап көрінді.
Ол өзінің канарлық дауысымен интонация жасады.
Бұл су тасқыны емес, оның жылауы болды.
Қала, хаос құйыны, қажымас тыныштық.
Оның көздері жұлдыздар еді; жұлдыздар үміт болды; үміт, осы махаббаттың арбасын арқалаған аттар.

3-тапсырма, 83-бет. Мәтінді түсініп оқы
Ежелгі Қазақстан мәдениеті немесе Ұлы дала өркениеті -Еуразия өркениетінің басы. жалпыадамзаттық өркениеттің құрамдас бөлігі. «Дала» деген ұғымды «шөл» деп уғуға болмайды. Бүгінгі Қазақ жерінде 45000 өзен, 85000 көл бар. Алтай, Ұлытау, Қаратау, Мұғаджар, Алатау, Орал таулары да осы далада орналасқан. Алтайдан Дунайға дейінгі Дешлі Қыпшақ жері әрі далалы, әрі таулы, әрі өзен-сулы, нулы өлке. Осы Ұлы далада өркениеттің орнауына себеп болған бірнеше фактор бар:
Біріншіден, Алтайдан Донға дейін созылған Ұлы дала екі құрлықтың басын қосты. Ол – Еуропа мен Азияның қақпасы болды. Екіншіден. Дала өркениеті біздің жыл санауымыздан 1000 жыл бұрын пайда болды. 7000 км жер қамтылды. Біздің жыл санауымыздан бұрынғы IV мыңыншы жылдың соңында түркі жұрты ең жүйрік аң -жылқыны қолға үйретті.
Үшіншіден. Ұлы дала Әмудария мен Сыр арқылы Қытай-парсы, Үнді, Араб өркениеттерімен тоғысты.
Төртіншіден, Дала баласы табиғи ортамен толық гармонияда өмір сүрді. Оған шығармашылық эволюция тең болды. Бесіншіден, Ұлы дала арқылы өтетін «Ұлы Жібек жолы» сауда жолы ғана емес, мәдениеттердің тоғысу жолы еді. Бір ғана Сырдарияның бойында 300ге жуық қала мен елдімекен болды. Яғни сахарада көшпенді дала мен қала өркениеті қатар дамыды. Алтыншыдан, «аң стиліндегі» таңғажайып зергерлік өнер дамыды.
Жетіншіден, осы Ұлы далада салтанат құрған Түркі елі (Түркі қағанаты 551744 ж.) -Еуразия сахарасындағы тұңғыш империя еді. Сол дәуірде түркі жазуы пайда болцы. . Сегізіншіден, біздің жыл санауымызбен 545 жылы Бумын қағанның ордасына Кытай елшісі кенді. Сол кезден бастап Түркі елі халықаралык мәртебеге ие болды​

5-тапсырма, 85-бет.
Мына сұрақтарға жауап бер
1. Ежелгі Қазақстан мәдениеті — қандай өркениеттің құрамдас бөлігі?
2. Бүгінгі қазақ жерінде қанша өзен-көл бар?
3. Ұлы дала қандай құрлықтардың басын қосты?
4. Түркі жұрты жылқыны қашан қолға үйретті?
5. Сырдарияның бойында қанша қала мен елді мекен болды?
6. Қандай зергерлік өнер дамыды?
7. Ұлы далада қандай империя салтанат құрды?
8. Түркі жазуы қай ғасырда пайда болды?
9. Бумын қағанның ордасына Қытай елшісі қай жылы келді?
10. Түркі елі қандай мәртебеге ие болды?​

4-тапсырма, 85бет.
Аудармасымен сәйкестендіріп жаз

4-тапсырма, 85бет.
Өзіңді тексер

2-тапсырма, 83-бет.
Мәтінді аударып, мазмұнын айту
Древняя тюркская Сибирь оказалась теснее связанной с западом, чем с востоком. Ее культура много богаче и ярче, чем можно было полагать ранее. У берегов Байкала, на Ангаре.
Лене сходились и расходились пути древних культур Востока и Запада, существовали мощные по тем временам самобытные культурные очаги, без которых история Евразии не может быть полностью понятой. Как мы видим по находкам от крепостей тюрков в Прибайкалье ведет их путь на Дон и на Дунай.

Аудармасы
Ежелгі түркі Сібірі шығысқа қарағанда, батыспен тығыз байланысты, оның мәдениеті бұрын-соңды сенуге болатыннан әлдеқайда бай және айқынырақ Байкалдың Ангара, Лена көлдерінде Шығыс пен Батыстың ежелгі мәдениеттерінің жолдары біріктіріліп, ежелгі қуатты Еуразия тарихын толығымен түсінуге болмайтын мәдени ошақтар Байкал аймағында түріктердің бекіністерінен табылғандықтан, олар Донға және Дунайға барады.

6-тапсырма, 85-бет
Мәтіннің мазмұны бойынша жоспар құрып жаз . Жоспар бойынша мәтін бөлімдеріндегі тірек сөздерді аныкта . Мәтіннің мазмұнын жоспар бойынша баянда .
Сан есімдерді колдан 

Жоспар
Кіріспе
1)Екі құрлықтың қосылуы
Негізгі бөлім
1) Өркениеттің дамуының факторлары
2) Еуропа мен Азияның қақпасы болды
Қорытынды бөлім
1)Түркі елі халықаралық мәртебеге ие болды

7-тапсырма, 86-бет
«Дала өркениетінің даму факторлары»
тақырыбында сызбаны толықтырып жаз.
Дала өркениетінің даму факторлары
1
2
3
4
5
6
7
8